लघुवित्तको परिचय के हो त भन्ने बुझ्नका लागि साना साना वित्तीय कारोबारलाई बुझ्नु जरुरी हुन्छ । विशेष गरी साना साना बचत, साना ऋण, सानो लघुविमा एवं सामाजिक सुरक्षणका साथै वित्तीय तथा पैसाको कारोवारलाई सरल र सुलभ, एक ठाउंबाट अर्को ठाउंमा सजिलैसंग पैसा झिक्न, निकाल्न पाउन सक्न रेमिटको कारोबार लघुउद्यमी साना ब्यवसायी बनाउन विभिन्न सीपमुलक तालीम, गोष्ठी, सेमिनार, वित्तीय साक्षरता तथा सामाजिक विकासको चेतना अभिवृद्धि कार्यक्रम, अध्ययन भ्रमणका लागि लक्षित वर्गको पहिचान गरीमध्यम वर्गीय गरीब, विपन्न, र अती विपन्न परिवारहरुलाई वित्तीय सेवाको पहुंच पुर्याउनुलाई नै लघुवित्त भनिन्छ ।
हाल संसार भरिका विभिन्न खाले लघुवित्तसंस्थाहरुको माध्यमबाट गरिबी न्यूनीकरण गर्न वित्तीय सेवा पहुंच पुर्याउने लघुवित्त संस्थाहरु, “गरिबी न्युनीकरण गर्ने अभियानमा अस्त्रको रुपमा लघुवित्तकार्यक्रम” ले प्रमाणित गरेर देखाइसकेका अवस्थाहरु छन् ।
लघुवित्त संस्थाहरु मार्फत संचालित लघुत्ति कार्यक्रमले गरिबी न्युनिकरणलाई सोझै देखिनसक्ने परिवर्तनहरु गराइएको देखिन सकिन्छ । जस अन्तरगत विगतका १०/१२ वर्ष अगाडि गरिको घरदैलो र गाउंघरको अवस्थालाई नियालेर विश्लेषण गर्दा फरक खाले विकासका स्वरुप अवस्थाहरु थिए तर हालको अवस्थामा ती गांउ बस्ती बस्तीहरुमा घरका छाना देखि, लगाउने लुगा, खानपानको तौर तरिका स्तरउन्नति भएको देखिन सकिन्छ । ग्रमाीण अर्थतन्त्रको विकासमा लघुवित्तको साहारा भएको विश्वका लघुवित्त संस्थाहरुले प्रमाणित गरेर देखाई सकेका छन् । देशमा व्याप्त रहेका गरिबी न्युनीकरण गर्नुपर्ने सामुदायिक व्यक्तिहरुको मौलिक अधिकारको रुपमा अनिवार्य खानेकुरा, लगाउने लुगा, एउटा सुरक्षित बस्ने घर, चर्पी, शुद्ध खानेपानी, र बालबालिकालाई विद्यालयमा पठाउन सक्ने जस्ता आधारभूत कुराहरु हुन् । जो यी आधारभूत कुराहरु लघुवित्त कार्यक्रम मार्फतबाट सना पूंजिको व्यवस्थापन गर्नुका साथै समुदायलाई श्रमको उपयोग गर्न स्वरोजगार उद्यमशील बन्न मद्दत गर्दछन् । समाजमा काम नपाउने फजुलको समय विताउनेलाई समयको सदुपयोगिता गर्न सिकाउदछ ।
सेवाग्राही सदस्य तथा सदस्यका परिवारहरुलाई फजुल खर्च तास जुवा, जांड रक्सी, चुरोट बिडी खैनी तम्बाखु खानबाट बचाउछ । लघुवित्त कार्यक्रममा संलग्न घर परिवारको आर्थिक स्थितिमा सुधार ल्याउन, छोराछोरी विद्यालय, कलेज पढाउन मद्धत पुगेको छ भने सामुदायिक सरसफाइमा ध्यान दिन, समाज र घर परिवार समेतबाट ईज्जत सम्मान पाउन भलादमी, सभ्य व्यक्तित्वको नेतृत्व विकास गर्ने मौका यस लघुवित्तले प्रदान गराउछ । जसले गर्दा समाजमा घट्ने घरेलु तथा महिला हिंसा, कुरीति बोक्सीको आरोप तथा वाल विवाह, दहेज प्रथालाई निरुत्साहित तथा कम गर्ने कार्य यस लघुवित्तले गराउदछ ।
समुदायमा असमानता विभेद देखिनु भनेको उससंग पैसा नहुनु, अशिक्षा र बेरोजगारीले कमजोर पक्षकाघरदैला सम्म पूजिं तथा पैसा पु¥याउने कार्य यस लघुवित्त संस्थाहरुले गरेकाछन् ।तर सो पूंजी वा पैसालाई दुरुपयोग नगरी सही सदुपयोग गर्न सकेको खण्डमा सोझै घर परिवारलाई प्रगति र समाज विकासमा मद्धत पु¥याउन सकिन्छ । जसलाई कार्यक्रमको सही व्यवस्थापन, अनुसासन तथा नियमक निकायको अनुगमन सुपरिवेक्षण निरिक्षण समयसापेक्ष नयां प्रविद्धिको प्रयोगसंग अगाडि बढाउन सकेमा लघुवित्तले गर्दछन्, सृजना पूंजि, बजार र स्वरोजगारी घर घरमा, ग्राहक सदस्यको मुहारै फेर्छन् आर्थिक र सामाजिक प्रगति गरी घर घरमा” यो नारा जसतै लघुवित्त ऋणको सहि सदुपयागिता गर्न सिकाउछन् सक्यो र यसलाई अझ राज्यको तहबाट प्रोत्साहित तथा ग्राह्यता दिन सकेको खण्डमा साना साना अर्थतन्त्र सुदृढीकरण गरी गरिबी न्यूनीकरणका लागि अचुक अस्त्रको रुपमा लघुवित्तलाई लिन सकिन्छ ।
लघुवित्तको संचालन पद्धति र सेवा प्रदायक विषय बस्तु नेपालमा पनि धेरै जसो संस्थाहरु समूहगत ग्रामीण पद्धतिमा अंगिकार गरिएका छन् । जस अन्तरगत केही संस्थाहरुले देशको भगौलिक अवस्थालाई मध्यनजर गरी पहाडका दुर दराजविकटमा सामुदायिक दायित्व समूह लगानी पद्धति अपनाएका छन् भने केही शहरी बस्तीहरुमा यस्ता संस्थाहरुले व्यक्तिगत समूहगत पद्धति अपनाएको देखिन्छन् ।
लघुवित्त कार्यक्रम लैङ्गिक विभेदलाई पनि अन्त गर्दै मुलुकको मुल प्रवाहीकरणमा महिलाहरुको अर्थपूर्ण सहभागिताका कारणले विपन्न तथा गरीब पछाडि परेका वर्ग तथा समुदायलाई राज्यको प्रमुख सवालहरुसंग विश्लेषणात्मक रुपमा यस क्षेत्रले पहल कदमी गरेको आत्मसाथ गर्नुपर्ने हुन्छ । विकासको मूल प्रवाहमा महिला तथा विपन्न वर्गीय, क्षेत्रीय, लैङ्गीय सवाल रहेकोमा यिनीहरुको उचित सहभागिता गराउदै प्रतिवद्घता ईमान्दारिता, जवाफदेहिताको रणनीति तयार गरी राज्यको प्रत्येक तह र तप्काबाट यो कार्यक्रमलाई सुचारु रपले संचालन गरेको र अझ सरल सुलभ ढंगबाट संचालन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।