ताजा सामाग्री

सन्दर्भ लेख हरु

समाज

Sunday, August 20, 2017

‘नभएको माक्र्सवाद पढिएछ’ चैतन्य मिश्र

विश्वविद्यालयबाट अवकाश पाएपछि समाजशास्त्री चैतन्य मिश्रको भूमिका होलटाइमर रिडरमा बदलिएको छ । त्रिवि एमफिलका विद्यार्थीलाई सातामा एक दिन कक्षा लिनेबाहेक उनी बिहान ९ बजेदेखि बेलुकी पाँच बजेसम्म पढिरहन्छन्, जस्तो कि एउटा मानिस अफिस जान्छ र फर्कन्छ । मिश्रसँग उनको पठनयात्रा र अनुभूतिबारे बसन्त बस्नेतले गरेको कुराकानीको सार :
म मानिसहरूका लागि पढ्ने या पढाउने काम मुख्य हँुदैन । मेरो भने व्यवसाय नै सिक्ने भयो ।
मलाई पढ्नैका लागि भनेर तलब दिइएको हो । अरूका लागि पढ्न भनेर पैसा दिइँदैन । के पढ्छस् भनेर कसैले सोधे मलाई असजिलो लाग्छ । किनकि मेरो अध्ययनको झन्डै ४० प्रतिशत जर्नलमा बित्छ । आज संसारभरि बौद्धिक विमर्शको मूल माध्यम जर्नल भएको छ, किताब होइन । २५–३० पृष्ठका जर्नल लेख पढ्न कहिलेकाहीं सिंगै दिन लाग्छ । पढ्ने भनेको सर्सर्ती पढ्ने होइन । लेखिएको कुरालाई आफ्नो जीवन, समाज, इतिहाससँग भिडाउँदै पढ्ने हो । आलोचनात्मक दृष्टिबाट हुने अध्ययनले मात्रै पाठक खारिन्छ । पहिले विद्वान् कहलिन, विद्यावारिधि हुन मोटो थेसिस लेख्नुपर्ने अवस्था थियो । अब तीनवटा जर्नल लेख पुग्ने भएको छ । अझ एउटा उच्च श्रेणीको जर्नलमा छापिने लेख, अनि दुईवटा लेखको खाका बुझाएपछि राम्रो युनिभर्सिटीको पीएचडी सम्भव छ । आम पाठकका लागि किताब महत्त्वपूर्ण हो, तर विशिष्टीकृत बौद्धिक विमर्शको बाटो किताब होइन । त्यसैले हिजोआज एउटा लेखकको ठेलीभन्दा पनि धेरै जनाले लेखेको सम्पादित पुस्तक प्रचलित छ । वा, आफ्नै ८–१० लेख संकलन गरी छाप्ने प्रचलन आइसक्यो । अहिले जर्नल खोज्न सजिलो छ । इन्टरनेटको ‘जेस्टोर’ मा सर्च गर्‍यो भने पाँच वर्षअघिका झन्डै ९० प्रतिशत जर्नल पाइन्छन् । मँसग विश्वविद्यालयको आईडी पनि छ । पाँच वर्षयताका जर्नलचाहिँ उनीहरूले आर्थिक आयका लागि बिक्रीमा राखेका हुन्छन् । तर पाँच वर्षअघिका जर्नल पढ्नु सामान्यत: पर्याप्त हुन्छ । मैले विचार गरिरहेको कुरा ठीक हो कि होइन भनी जाँच्न पुस्तकले सघाउँछ । मैले कही कुनैको घटनाबारे पढ्नेबित्तिकै मेरो दिमागमा झ्वाट्ट आउने प्रश्न हो, त्यस्तै प्रकृतिको घटना अन्यत्र देशका कहीं भएको छ ? वा यहींकै समाजमा यसअघि पनि भएको छ कि ? इभेन्टभन्दा प्याटर्नमा मेरो रुचि हो । भर्खरै आएको ‘सुन साइँली’ गीतले मलाई सुगौली सन्धितिर पुर्‍यायो । विदेश र यहाँको पुस्तक भनेर छुट्याउँदिनँ, विश्वकै भागहरू हुन् भनेर पढ्छु । नेपालमा अखबार, म्यागजिन र अनलाइन पढ्छु । विदेशीमा द न्युयोर्क टाइम्स र गार्डियन पढ्छु । 
पाठ्यपुस्तक
पाठ्यपुस्तकका बारेमा मानिसहरूका विभिन्नखाले टिप्पणी सुनिन्छ । पाठ्यपुस्तक जग हो, त्यसका आधारमा अरू पढ्दै जाने हो । विषयवस्तु बुझ्न वा त्यसको व्यापकतामा जान साथीभाइको सिफारिस, इन्टरनेटको समीक्षा पढिएला, तर प्रथमत: पाठ्यपुस्तक नै पढ्ने हो । हरेक वर्षको जाँच दिनु छ भने पाठ्यपुस्तक नपढी काम छैन । किनकि त्यो विषयवस्तु पढ्नैपर्ने भएकाले नै पाठ्यपुस्तकमा हालिएको हो । पाठ्यपुस्तकसँग नमिल्ने, जुध्ने कुराहरू लेखिएका छन् भने तिनलाई पछि पढ्ने हो । पास गर्ने, काम खोज्ने, पाउने आधारभूत कुरा हो । डिग्री लिने भनेको काम पाउनैका लागि हो । काम नपाउने हो भने जिन्दगी नै विशृंखल हुन्छ ।  हाम्रोमा ज्ञान लिने र काम दिने विषय भनी कहिलेकाहीं छुट्याएर बहस गर्ने गरिन्छ । मानविकी र प्राविधिक विषय यसमा पर्छन् । तर एउटा गर्दा अर्को नगर्ने भन्ने होइन । अर्थशास्त्र वा राजनीतिशास्त्र पढेर काम नपाउने अवस्था किन सिर्जना हुनु ? पहिलो त धेरै मानिसहरूले सोसल साइन्स पढिरहनुपर्दैन । हाम्रोमा मात्रै होइन, संसारैभरि सोसल साइन्स बढी संख्याले पढ्ने अवस्था बन्यो । त्यसो गरिरहनु आवश्यक छैन । दोस्रो, निजी क्षेत्र वा सरकारीमै पनि समाजशास्त्री, अर्थशास्त्रीकै हैसियतमा जागिर दिऊँ न । लोकसेवा आयोगमै किन शाखा अधिकृत, सुब्बा वा उपसचिव भन्नु ? हुकुमी शासन सिद्धिएपछि ब्युरोक्रेसीको उद्भव भयो । शासनमा जनताले चुनेको प्रतिनिधि, प्रशासनमा विज्ञ । ब्युरोक्रेसी भनेकै विज्ञको शासन हो । उसले जे पढेको हो, देशले त्यसबाट फाइदा लिनुपर्‍यो । हुलाकबाट भन्सार, मालपोतबाट सिँचाइ : हाम्रोमा जताबाट जता पनि पुर्‍याउने गलत प्रथा बस्यो । विज्ञता विकास गर्न अध्ययनको भूमिका छ ।
पुस्तक कति हो, कति होइन ?
पुस्तक पढ्ने हो, तर पुस्तक मात्रै पढ्ने होइन । पुस्तकमार्फत समाज नै पढ्ने हो । सबै समाज एक्लै पढेर सकिन्न । आफू जन्मिनुअघिको समाज कसरी पढ्नु ? आफू जानै नसक्ने समाज कसरी पढ्नु ? म अस्ट्रेलिया गएको छैन । पुस्तक हुन्थेन भने त्यो बुझ्न गाह्रो हुन्थ्यो । पुस्तकको भूमिका यहाँ आउँछ । अनि आँखाले देखेका कतिपय कुरा सत्य हुँदैनन् । सतहमा देखिएको होला, तर किताबले गहिराइमा देख्न सिकाउँछ । पाँच ज्ञानेन्द्रियलाई रिजनिङ गर्ने सामथ्र्यका लागि किताब चाहिन्छ । किताबी ज्ञान यथेष्ट नहोला, तर नपढ्नेहरूका लागि पढ्नेहरूलाई गिज्याउने बहानाका रूपमा यो तर्क आएको देखिन्छ । मै अमेरिकामा पढेर आउँदा एकथरी बुज्रुगले भने, ‘अमेरिका पढेर हुन्छ ? नेपाल पो बुझ्नुपर्छ ।’ उनीहरूले पनि नेपाल बुझ्ने लेठो भने गरेको देखिएन । पुस्तक सबैथोक होइन, तर गुड ‘सब्स्टिच्युट’ हो । युट्युब, टीभी, सिनेमाजस्ता माध्यमहरू सिक्नकै लागि हुन् । श्रीकृष्णका १०८ गुरु भन्थे । गुरु अनन्त छन् । म पुस्तकबाट आएकाले त्यसको मोह बढी छ । पुस्तक फोहोर नगर्नू भन्थे, मेरो पुस्तकचाहिं हेरिसक्नु हुँदैन । किनकि म पुस्तकसँग डाइलग (कुराकानी) गरिरहेको हुन्छु । पाठपिच्छे मेरा टिप्पणीहरू हुन्छन् । कलम, सिसाकलमले कोरिहाल्छु । पछि दोहोर्‍याएर हेर्दा झन्झट पनि लाग्छ । रिटायर्ड भएपछि मेरो पढ्ने मुख्य समय बिहान ९ देखि बेलुकी ५ भएको छ । बेलुकी सुत्ने बेलामा अलि–अलि पढ्नेबाहेक म अरू बेला पढ्दिनँ । अनलाइनले पनि समय खान थालेको छ । राति ‘लाइट रिडिङ’ हुन्छ । कतिपय साथीहरू प्रोफेसर तहको मानिसले पपुलर रिडिङ गर्नु हँुदैन भन्छन् । तर म पहिलो स्रोतका रूपमा निरन्तर विकिपिडिया गइरहन्छु । त्यसपछि गुगल स्कलर वा जर्नलतिर जाने बानी छ ।
सोसल मिडिया
म सोसल मिडिया चलाउँदिनँ । अनलाइनहरूमा व्यस्त हुँदा पुस्तक पढ्ने समय गुमाइरहेको हुँला । त्यसमा धेरै दु:ख भने लाग्दैन । सबै पुस्तक पढ्ने होइन, ‘सेमिनल’ पुस्तकहरू पढ्ने हो । अनि विचार बनाउने हो । विचार यसै बन्दैन । आफूले पहिले पढे, बुझेको समाजसँग विचारहरू भिडाउने हो । श्रीमतीको फेसबुक हेर्छु, ट्वीटरमा अकाउन्ट नभए पनि अरूको हेर्न मिलिहाल्छ । ट्वीटर हेर्दा मैले त्यहाँ गाली गर्ने, कुण्ठा पोख्नेहरू मात्रै धेरै देखें । त्यस्तोचाहिँ म बेहोर्न सक्दिनँ कि जस्तो लाग्यो । अस्ति जीवन क्षत्री आएका थिए, ‘सेन्सरी ओभरलोड’ भएजस्तो लागेर बन्द गरें भन्थे । सधैं हेरिरहूँजस्तो लाग्ने, फलानोले मेरो लाइक/रिट्वीट गर्‍यो कि गरेनजस्तो लागिरहने भएर बन्द गरेको हुँ भन्थे । केही कुरामा झ्वाट्ट प्रतिक्रिया दिइन्छ, त्यसले पछि पछुतोभाव आउँछ । कतिपय कुरा सुन्दा रिस उठ्छ, गाली गर्न मन लाग्छ । व्यक्तिगत तहमा आरोप–प्रत्यारोपमा ओर्लन मन लाग्दैन । मैले एकपल्ट बाबुराम भट्टराईलाई लेखमार्फत गाली गरेको छु । नत्र मानिसभन्दा दल, प्रवृत्ति आदि बारे टिप्पणी गर्ने हो । पछि हेर्दा आफैंलाई ग्लानि होलाजस्तो लागेर । मैले आधारभूत रूपमा पढ्ने इतिहास नै हो । नेपालबारे पढ्न महेशचन्द्र रेग्मी, धनवज्र बज्राचार्य, लुडविग स्टिलर, ज्ञानमणि नेपाल, कमलप्रकाश मल्ल, प्रयागराज शर्मा पढ्छु । इतिहास नलेखे पनि तीर्थबहादुर श्रेष्ठ, प्रदीप गिरि, कनक दीक्षित मैले पढ्ने लेखक हुन् । पपुलर हिस्ट्री पढ्दाचाहिं तिनको सीमा बुझ्दै पढ्नुपर्ने हुन्छ । आफैं सहभागी भएका प्रसंगसमेत कतिपय हुन्छन् । राजेश गौतम, सुरेन्द्र केसी पढ्दा बेफाइदाभन्दा बढी फाइदा नै हुन्छ । बाहिरचाहिं कार्ल माक्र्स, मेघनाद देसाई, अमत्र्य सेन, थोमस पिकेटी आदि मैले पढिरहने लेखक हुन् । पुस्तक पढ्दा मैले ख्याल गर्ने मूल पक्ष कर्ता र संरचना हो । कर्ता एकातिर, इतिहास र संरचना अर्कातिर हुँदैन । कति म गर्छु, कतिचाहिं मलाई इतिहास र संरचनाले बोल्न लगाइरहेको छ । एजेन्सी निकै महत्त्वपूर्ण प्रश्न छ । म मेरो समाज र इतिहासभन्दा कति हदसम्म स्वतन्त्र छु त ? मेरो प्रगाढ रुचि यसमा छ । गीतामा कृष्णले अर्जुनलाई भन्छन्— तिमीले गरे या नगरे पनि लडाइँ हुन्छ । मान्छे मर्ने नै हुन् । यो इतिहास र संरचनावादी भनाइ हो । अर्काथरी छन्— पृथ्वीनारायण शाहले नै बनाएका हुन् या बिगारेका हुन् भन्ने । यो व्यक्तिको कुरा हो । व्यक्तिले सम्पूर्ण गरेको हो भन्ने विवाद अझै जारी छ । पृथ्वीनारायण मात्रै होइन, हिजोअस्तिसम्म प्रचण्डमै सबैथोक छ भनिन्थ्यो । तर प्रचण्ड नै कसरी जन्मे ? माक्र्स कस्तो बेला जन्मे ? के भएर उनीजस्ता मान्छे जन्मिए ? योचाहिं कृष्णको जस्तो कुरा भयो, इतिहास र संरचनाको आधारमा मूल्यांकन गर्ने । यो मेरा लागि चाखलाग्दो कुरा छ । त्यस्तै घरपरिवार किन बन्छन्, के कारणले परिवर्तन हुन्छन् ? समग्र लोकतन्त्रीकरणको क्षेत्रमा मेरो अध्ययन जारी छ । अर्कोचाहिं, संसारको पुँजीवादी केन्द्र एसियामा सर्दैछ । चीन र भारत यसका मुख्य भाग हुन् । त्यहाँको परिवर्तनले नेपाललाई के गर्छ, त्यो प्रभाव नेपालमा कत्तिको भित्रन्छ भन्ने कुरा पनि मेरा लागि रुचिको अध्ययन हो ।
अन्धताबाट उज्यालोतिर 
अहिले सम्झँदा लाग्छ— जीवनको एउटा कालखण्डमा अत्यन्तै सोभियताइज्ड र माओवाइज्ड माक्र्सवाद पढिएछ । रूस र चीनको आँखाबाट माक्र्सवाद पढिएछ । लेनिन र माओका आँखाबाट पढिएछ । तर माक्र्सकै आँखाबाट चाहिं कम पढिएछ । यसको कारण छ । माक्र्सका बारेमा लेखिने जति पनि पुस्तक थिए, सोभियत संघ र चीनबाट छापिएका थिए । त्यसैले अलि–अलि जालझेल त्यहीं भएछ । के प्रकाशित गर्ने, नगर्ने, तिनको अर्थ के लगाउने, तिनको हातमा थियो । प्रगति प्रकाशन, रादुगा प्रकाशन आदि सस्तोमा किताब छाप्ने प्रकाशन थिए । त्यसपछि सोभियत कम्युनिस्ट पार्टीका, चीनको कम्युनिस्ट पार्टीका, अनि यहाँको कम्युनिस्ट पार्टीका साहित्य पढियो । त्यो अध्ययन यस्तो विकृत ढाँचामा गरिएछ— नभएको माक्र्सवाद पढिएछ । दुई नम्बरी माक्र्सवाद पढिएछ । एउटा खेद यो लाग्छ । यसले निकै समय खायो । अर्को पनि पछुतोभाव छ : जुन पढाइमा आफू इमोसनल्ली लागिन्छ— त्यसले गलत ठाउँमा पुर्‍याउँछ । समिर अमिन भन्ने एक जना अर्थशास्त्री छन् । उनी मलाई पहिले एकदमै मन पर्ने लेखक थिए । अहिले मैले छोडें । चार जना विद्वान् छन् । तीमध्ये अमिनबाहेक इम्मानुयल वालेस्र्टायन्, जियोभानी अरिघी, एन्ड्रे गुन्डर फ्रान्क अझै पढ्छु । समिर अमिनचाहिं पार्टीवाला मानिस रहेछन् । बौद्धिक त हुन्, तर कम्युनिस्ट पार्टीको बारेमा प्रश्नै नगर्ने । यी तीन जनाचाहिं प्रश्नकर्ताहरू परे । बौद्धिकतामा हुन नहुने अन्धता अमिनमा देखियो । १९८६ मा अन्डरडिभलपमेन्टबारे लेख्दै गर्दा मैले जे विश्लेषण गरें, त्यो ठीक थियो । तर पढाइ र नेपालप्रति एक किसिमको अन्धताले बिगार्‍यो । नेपालप्रति यति धेरै माया भयो कि, त्यसले मलाई गलत ठाउँमा पुर्‍यायो । मैले विश्लेषण ठीकै गरेको थिएँ, तर नेपालले कुन प्रकारको नीति लिनुपर्छ भन्ने विषयमा पनि गलत ठाउँमा पुर्‍यायो । त्यो गल्ती हुनमा समिर अमिनका सोचाइहरूको पनि सहयोग हुन सक्छ । माओले भनेका थिए, ‘झ्यालढोका सबै खुला राख्नु हुँदैन । हुरीले सबै उडाएर लैजान सक्छ, आफैंलाई पनि ।’ चाहिने जत्ति ढोका खोल्नू, सकेसम्म बन्दै गर्नू भन्ने उनको भनाइ थियो । यी सबै कुराहरूको जन्जालमा परेर अरू देशसँगको बन्द–व्यापार ज्यादै न्यून गर्नुपर्ने, यही नै उत्पादन गर्नुपर्छ भन्ने राष्ट्रवादी विचार थियो । अहिले मोदीको छ नि, त्यस्तो मेरो पनि थियो । जेलाई हामी लेफ्ट वा कम्युनिस्ट भन्छौं, लेनिन, स्टालिन र अझ माओको कम्युनिज्म भनेको खासमा राष्ट्रवाद नै हो । त्यसबेला युरोपेलीहरूको उपनिवेश थियो, त्यसबाट कसरी मुक्त हुने भन्ने विचार माओको हो । त्यसैले त्यो कम्युनिज्म कम, राष्ट्रिवाद बढी थियो । एउटा कालखण्डसम्म नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरूले त्यो विचार बोक्नु गलत थिएन । तर बोकिरहने बानीचाहिं गलत भयो । म यो किसिमको विचारबाट कसरी निस्कें भन्नेबारे एउटा कथा छ । सिंगापुर विकसित हुँदै गयो । दक्षिण कोरिया, हङकङ विकास हुँदै गयो । थाइल्यान्ड, मलेसिया, इन्डोनेसिया सबै बिस्तारै बिस्तारै विकास हुँदै गए । कम्युनिस्ट भनाउँदाको बोली सुक्यो । त्यहा विकासै हुँदैन, जो महाशक्ति छन्, ती मात्रै महाशक्ति भइरहनेछन् भन्ने खालको विचार थियो कम्युनिस्टको । उता डाँडापारिको सूर्य हेर्ने कुरा निश्चय नै महत्त्वपूर्ण हो, तर त्यहाँसम्म पुग्ने बाटो नबनाउने ? अझै पनि मेरा विद्यार्थीहरू जाँचमा लेख्छन्– पुँजीवाद भनेको धनीलाई झन् धनी बनाउने, गरिबलाई झन् गरिब बनाउने व्यवस्था हो । तर यी देशहरूका उदाहरण हेर्‍यो, त्यो व्याख्या मिल्दैन । मान्छे धनी भइरहेको छ । तर रोजगारी पनि दिएको दियै छ । उत्पादन भएको भयै छ । अनि मेरो मनमा प्रगाढ शंका जन्मियो । त्यसपछि मैले फेरि माक्र्स पल्टाएँ । माक्र्सले त त्यसो भनेकै रहेछन् । माक्र्सले त राज्यको होइन, बजारको वकालत गरेका रहेछन् । राज्य भनेको दुई–चार जना राजनीतिज्ञले चलाउने हो, अरूलाई पेल्ने हो, बरु क्यापिटलिस्टहरू इतिहासको एउटा कालखण्डका सबैभन्दा क्रान्तिकारी हुन् त माक्र्सले नै भनेका छन् । अब मेरो काम के भयो भने नेपाल अहिले कुन विन्दुमा छ त ? पुँजीवाद हाम्रा लागि क्रान्तिकारी हुन्छ कि प्रतिक्रियावादी हुन्छ ? मैले ५०–१०० वर्षपछिको निक्र्योल गर्नु परेन, अहिलेको विन्दुमा पुँजीवाद के हो ? त्यसपछि म निष्कर्षमा पुगें— अहिलेको नेपालका लागि लेनिनको त्यो बुझाइ काम लागेन । मैले यसबारे दुईवटा लेख लेखेको पनि छु । लेनिनको १९१६ मा लिखित ‘इम्पेयरलिज्म, द हाइएस्ट स्टेज अफ् क्यापिटलिज्म्’ पुस्तकमा भनियो, ‘पुँजीवाद टुप्पामा पुगिसक्यो, अब यसको झर्नेबाहेक अरू विकल्प छैन । हामी मिलेर यसलाई धकेलौं ।’ तर पुस्तक निक्लेपछिको यो सय वर्षमा पुँजीवाद ओर्लेको छैन । पुँजीवाद अनेक कमजोरी सुधार्दै उकालो लाग्यो, बरु त्यसो भन्नेहरू नै ओर्लिए । विचारको नाममा यस्तो गाजा खाइएछ । माक्र्सका सीमा बुझ्छु, तर उनीप्रति लगाव कम भएको छैन । माक्र्सको सीमा— उनी अति युरोपेली थिए । त्यो हुने नै हो । हामी सोसियोलोजी अफ् नलेज भन्छौं । ज्ञान प्रकृतिले हालिदिने, देवताले दिने होइन । बाआमा, स्कुल, समाजले हामीलाई ज्ञान दिने हो । पुस्तक, अखबारले मलाई यी विचारहरूको नजिक पुर्‍याए, तर तिनैले मलाई गलत बुझाइहरूबाट मुक्त हुन बाटो दिए । अहिले सिद्धान्तका कुरा पढ्दै छु । सञ्जीव उप्रेतीले त्यसमा ‘सार्विक’ ‘सर्वस्थानिक’ जस्ता शब्द प्रयोग गर्नुभएको छ । सर्वकालीन र सर्वस्थानिक भन्ने अर्थलाई एक ठाउँ ल्याउन सार्विक भन्नुभएको होला । सार्विक केही हुँदैन, सबै ऐतिहासिक हुन् । इतिहासको एउटा खण्डमा निश्चित कुरा हुन्छन् । मानव अधिकार सार्वकालिक होइन । लोग्नेले तीन स्वास्नी राख्नु वा स्वास्नीले तीन लोग्ने राख्नु सधैं खराब देखिन्न । खास कालमा मात्रै गल्ती हो । म यस्तो निष्कर्षमा पुग्दै छु । त्यसैले आइसोलेटेड सूचनामा भर पर्नु हुँदैन, प्याटर्न खोज्ने हो । समानता भिन्नता खोज्नु भनेको प्याटर्न हेर्नु हो । रूख खोज्ने, तर जंगलमा विश्वास नगर्ने, जंगल हेर्ने, तर रूखमा विश्वास नगर्ने गरियो भने क्लासिक्स एकातिर इभेन्ट एकातिर भइदिन्छ । त्यसको मध्यस्थान खोज्ने हो भने प्याटर्नमा जानुपर्छ । ब्रेक्जिट भयो, ट्रम्प आए भने ग्रीस र अन्यत्रका घटनासँग त्यसलाई केलाएर हेर्नुपर्छ ।
प्रकाशित: श्रावण १४, २०७४
Read more ...

Call for Abstracts Sociology Mela 2017

The Nepal Sociological Association (NSA), like during the preceding years, is organizing a national conference during Tuesday-Wednesday, November 21-22, 2017 (Mangsir 5-6, 2074). The theme of the seminar is Social Structure and Social Change. We believe this theme can capture the widest possible interest among sociologists. The NSA, as such, warmly welcomes your participation in the seminar.To this end, we invite you to submit an abstract of your projected paper or panel by September 15, 2017.  A panel, it may be noted, comprises of a set of papers and authors on a particular theme. The coordinator of a panel is expected to describe the thematic coherence of the papers at the beginning of a session. There has been an increasing trend in professional meetings to present one’s ideas as part of a thematically focused panel. If you prefer to present an individual paper, you are, of course, welcome as well.  Whether you prefer to be an individual or a panel presenter, the objective of Sociology Mela 2017 is to encourage the widest possible participation of sociologists. We believe that a conference is, foremost, an intellectual-professional space. However, an annual professional conference is also a space for professionals to gather together, chat over tea and cookies, form professional and personal friendship, discuss preferences and priorities for the coming months and years, etc. You might as well opt not to present a paper this year but just to meet your colleagues and make friends.

Please send your abstract to Nepalsociologicalassociation@gmail.com

Please note that the NSA is in the final stages of the registration process with the government of Nepal. The ad hoc committee of the NSA believes that the process will be completed by the end of the next month, i.e. August 2017. In any case, it is expected that the registration will be completed before the November seminar. We will keep you posted on our progress on registration. Wefurther expect that the ad hoc committee will dissolve itself and a new executive committee will be formed and lead the NSA for the next couple of years. This event will take place during the last session on the second day of the conference. We suggest the following subthemes for papers as well as panels.
  • Gender, ethnicity and identity, including Dalit—non-Dalit and Madhesh-Pahadrelations
  • Inequality and new opportunity
  • Citizenship, democracy and human rights
  • Inclusion and intersectionality
  • Media and social media
  • Youth, migration, livelihood and employment
  • Disaster and disaster relief
  • Constitution,elections and governance
  • Political parties, political process, local government and corruption
  • Education, health and social policy
  • Development, diversification and poverty
  • Household, family, marriage and the kinship network
As noted, the preceding list is suggestive. You are free to write on additional themes and topics. Because only members of the NSA can present papers or organize panels, you must become a member of the NSA prior to the conference. This means, of course, that you can send in abstracts for papers and panels without obtaining a membership. We will send you information on how to obtain membership as soon as possible. You are also requested to pay the conference registration fee when you arrive here for the conference. The registration fees will support part of the expenditures on food and lodging for the participants. Please find a copy of the NSA constitution attached.

With high regards to all fellow sociologists,
Chaitanya Mishra
Chairperson, Conference Organizing Committee
President, Ad hoc Committee, Nepal Sociological Association
Read more ...
Designed By Basanta Subedi